Ilustracija (foto: Eric Tourneret, Nature)
Drevni ljudi su još u neolitu, prije oko 9.000 godina, uzgajali pčele i koristili njihove proizvode.
Pčele proizvode pčelinji vosak, med, matičnu mliječ, cvetni prah, propolis i pčelinji otrov. Svaki od ovih proizvoda je korišćen u prošlosti, slično kao i danas, u različite svrhe: osvjeteljenje, lijepljenje, medicinu, umjetnost, balsamovanje, hidroizolaciju i u ishrani.
Hemijski tragovi pčelinjih proizvoda otkriveni su na neolitskoj grnčariji od Evrope do Bliskog istoka. Inače, odnos između čovjeka i pčela je mnogo drevniji. Komad pčelinjeg voska pronađen je u Border pećini u južnoj Africi, a vjerovatno je korišćen da se vežu kameni vrhovi strijela za drvo. Umjetnički prikazi košnica su uobičajeni u praistorijskoj umjetnosti na stijenama. Pčelarstvo je prikazano i na egipatskim muralima prije nekih 4.000 godina.
Crtež na stijeni u pećini u Španiji nastao prije 8.000 godina na kome se vidi kako čovjek sakuplja med (izvor: Planet bee Foundation)
Nedavne DNK studije ukazuju da je pčela nastala u Aziji prije oko 300.000 godina i da se brzo proširila širom Evrope i Afrike.
Međutim, malo je direktnih dokaza o tome kada i gdje su drevni ljudi počeli da sakupljaju med i vosak od insekata.
Dokaz za eksploataciju pčelinjih proizvoda
Upotreba pčelinjih proizvoda može se identifikovati u arheologiji i na osnovu organskih ostataka na keramičkim posudama. Rane poljoprivredne zajednice su u neolitu eksploatisale proizvode od pčela (Apis mellifera) prije oko 9.000 godina na teritoriji današnje Turske. Kasnije migracije poljoprivrednih zajednica prenijele su ovu praksu u Evropu. Nekoliko hiljada godina kasnije, pčelinji vosak je otkriven širom Balkanskog poluostrva, uključujući Grčku, Rumuniju, Srbiju. Potom je pronađen i na mjestima koja su zauzimali rani poljoprivrednici u centralnoj Evropi.
Međutim, nedostaju dokazi za širenje pčela u sjevernoj Evropi. Što je vjerovatno povezano sa klimatskim uslovima u kojima pčele opstaju. Grnčarija iz Irske, Škotske i sjeverne Skandinavije nije sadržala tragove pčelinjeg voska.
Eksperimentalna arheologija. Neolitske kremene alatke zalijepljene smolom i pčelinjim voskom na dršku od drveta (foto: A. Cetwińska, Beeswax an Addition to the Production of European Stone Age Adhesives)
Međunarodni tim od 60 istraživača proučavao je više hiljada grnčarskih ulomaka širom Evroazije i sjeverne Afrike. Ulomci grnčarije se datuju između 9.000 i 4.000 godina i potiču sa 150 lokaliteta.
Istraživači su bili u mogućnosti da prate upotrebu pčelinjih proizvoda od strane neolitskih zajednica. Oni su tražili tragove pčelinjeg voska, koji je relativno stabilan tokom vremena i zadržava karakterističan hemijski profil, u organskim ostacima pronađenim na ulomcima keramike.
Pčelinji voska rijetka namirnica u neolitu
Rezultati studije pokazali su o široko rasprostranjenoj upotrebi pčelinjih proizvoda među neolitskim zajednicama. Iako je samo oko 80 ulomaka sadržalo tragove pčelinjeg voska, to ukazuje da je to bila relativno oskudna namirnica u neolitu.
Tragovi proizvoda od pčela pronađeni su na nekim od najstarijih grnčarskih posuda sa lokaliteta starih 8.500 godina, kao što je Čatalhujuk u Turskoj. Uzorak saća je naslikan na zidu na ovom lokalitetu.
Saće naslikano na zidu u Čatalhujuku (izvor: Pinterest)
Nalazi pokazuju da su pčele svakako bile eksploatisane tokom ovog perioda. I nagovještavaju da su možda bile pripitomljene otprilike u isto vrijeme kada i druge životinje i biljke.
„Najočigledniji razlog za iskorišćavanje pčele bio bi med, jer bi to bio redak zaslađivač za praistorijske ljude. Međutim, pčelinji vosak je mogao da se koristi sam po sebi u različite tehnološke, ritualne, kozmetičke i medicinske svrhe, na primjer, za vodootporne porozne keramičke posude”, rekla dr Melani, glavni autor studije objavljene u Nature, prenosi sajt sveoarheologiji.com.