V. Vernadski - Noosfera i Biosfera

Centralna tema učenja o noosferi je jedinstvo biosfere i čovječanstva. Vernadski u svojim djelima otkriva korjene tog jedinstva, značaj organizovanosti biosfere u razvoju čovječanstva. To nam omogućava da razumijemo mjesto i ulogu istorijskog razvoja čovječanstva u evoluciji biosfere, zakonomjernost njenog prelaska u noosferu.

V.I.Vernadski je vjerovao da uticaj naučne misli i čovjekovo djelovanje dovode do prelaska biosfere u novo stanje - u noosferu (sferu uma). Istinska veličina Vernadskog se spoznaje tek sada. Ona je u njegovim dubokim filozofskim idejama, koje zaviruju u budućnost, utičući na sudbinu cijelog čovječanstva.

Vernadski je rođen u Sankt Peterburgu 1863.godine, samo dvije godine nakon ukidanja kmetstva u Rusiji, u porodici profesora političke ekonomije, istaknutog predstavnika tadašnje ruske liberalne inteligencije. Pet godina kasnije, porodica Vernadski se preselila u Harkov, gdje je na formiranje njegove ličnosti uticao njegov djed - ujak (babin brat) - E.M. Korolenko, oficir u penziji, koji se interesovao za naučno - filozofska istraživanja. Korolenko se najviše interesovao za probleme u vezi sa životom čovjeka i čovječanstva u cjelini. Vrlo je vjerovatno da su neke mislili E.M. Korolenka, neka od pitanja koja je on postavljao, sačuvala u memoriji Vernadskog i svjesno ili nesvjesno uticali na njegov naučni rad.

Peterburška klasična gimnazija, gdje je od treće godine učio Vernadski bila je jedna od najboljih u Rusiji. Tu su bili dobri predavači stranih jezika, istorije, filozofije. Kasnije je Vernadski samostalno proučavao nekoliko evropskih jezika. Čitao je literaturu, uglavnom naučnu, na petnaest jezika, a neke svoje članake je napisao na francuskom, engleskom i na nemačkom jeziku. Interesovanje za istoriju i filozofiju naučnika je pratilo tokom cijelog života.

Vernadski je potom upisao fizičko - matematički fakultet na Univerzitetu u Sankt Peterburgu, gdje su među profesorima bili blistavi umovi ruske nauke: Mendeljejev, Bekerjev, Sečjenov, Butlerov. Međutim, najveći uticaj na Vernadskog imao je nesumnjivo Dokučajev, koji je predavao na univerzitetu mineralogiju. Mladi naučnik je više puta učestvovao u ekspedicijama koje su izučavale zemljište u Njižnjegorodskoj guberniji pod vođstvom Dokučajeva. Ali sfera naučnih interesovanja Vernadskog u tom vremenu nije ograničena na mineralogiju. On se bavi i postiže izvjesne rezultate i u geologiji, kristalografiji, istoriji.

U to vrijeme Vernadski je bio iskreno zainteresovan za Tolstojevo učenje i dijelio je mnoge njegove dileme. Međutim, Tolstoj nije vjerovao da je nauka sposobna da zadovolji stremljenje čovjeka da nađe "smisao života", da se pomiri sa neminovnošću smrti, da se ubijedi u visoke moralne principe. Malo je vjerovatno da su takve ideje bile bliske Vernadskom. Za razliku od Tolstoja, on je tokom cijelog svog života zadržao vjeru u naučna saznanja i stremio je da pronađe odgovore na mnoga pitanja postojanja na osnovu logičke analize činjenica, pouzdanih informacija o svjetu i čovjeku.

Od 1885. godine bio je rukovodilac mineraloškog kabineta Moskovskog Univerziteta. Radeći na ovom mjestu, naučnik mnogo putuje, radi u hemijskim i kristalografskim laboratorijama, učestvuje u geološkim ekspedicijama. Godine 1897. brani doktorsku tezu i postaje profesor Moskovskog Univerziteta. A 1906. je izabran za člana savjeta Državnog Moskovskog Univerziteta. Dvije godine kasnije, postaje akademik. Na inicijativu i pod rukovodstvom Vernadskog 1915. se stvara Komisija za izučavanje prirodnih proizvodnih resursa Rusije pri Akademiji nauka. Krajem 1921. Vernadski je osnovao u Moskvi, "Institut radijuma" i bio imenovan za direktora instituta. Svoje čuveno djelo "Biosfera" je objavio 1926. godine, posle čega je napisao mnogo članaka o istraživanju prirodnih voda, cirkulacije materije i gasova Zemlje, o kosmičkoj prašini, geometrijskom problemu vremena u savremenoj nauci. Ali, glavna tema za njega ostaje biosfera - oblast života i geohemijskih aktivnosti žive materije.

Doživjevši duboku starost, Vernadski je umro u Moskvi, samo nekoliko mjeseci prije pobjedonosnog završetka Velikog otadžbinskog rata. Tokom života je prošao tri revolucije u Rusiji i dva svjetska rata. Ali, tokom njegovog vijeka nije ništa manje bilo ni revolucionarnih otkrića u nauci.

Ali ono što je najvažnije, za Vernadskog je nauka bila sredstvo za razumijevanje prirode. On nije bio stručnjak za jednu nauku ili čak u nekoliko. On je briljantno poznavao desetak nauka, a izučavao je prirodu, što je nemjerljivo teže nego izučavanje svih nauka zajedno. On razmišlja i o prirodnim objektima, i njihovim međusobnim odnosima.

Poput mnogih prirodnjaka koji su postigli izuzetan uspjeh u određenim oblastima, Vernadski je došao do svojih filozofskih postulata u poslednjim godinama svog života, vidjevši u njima prirodne opše fundamentalne principe na kojima počiva univerzum. Ali, čak i među velikanima prirodnih nauka, on se ističe ne samo inovatorstvom i dubinom ideja, već i njihovom upečatljivom savremenošću.

U centru tih inovacija je oživljavanje drevne ideje o centralnoj ulozi čovjeka, njegovog razuma u cijelom svemiru. Njegov značaj za našu civilizaciju je dugo bio potcijenjen. Glavni razlog za to, što je paradoksalno, bio je uspjeh klasične nauke, što je kulminiralo stvaranjem Ajnštajnove Opšte teorije relativnosti 1916. godine.

Opijeni neviđenim dostignućima, većina naučnika su tradicionalno vidjeli u čovjeka samo talentovanog posmatrača prirode, sposobnog da otkrije tajne i da zadovolji žeđ za znanjem. A Vernadski je proročki vidio u čovjeka vještog tvorca prirode, predodređenog, da na kraju krajeva, zauzme mjesto na čelu evolucije.

Vernadskom, pri svoj svojoj genijalnost i neverovatnoj radnoj sposobnosti bile su potrebne decenije da postavi pouzdan most preko provalije koja je razdvajala prirodne nauke od istorije stvorene ljudima. I ovaj most je bio ključna ideja za tranziciju na Zemlji, biosfere u noosferu, to jest carstvo razuma. To nije lokalna epizoda bezgraničnog Svemira, već zakonita i neizbježna etapa u razvoju materije, etapa prirodne istorije. "Mi tek počinjemo da shvatamo nezadrživu moć slobodne naučne misli, najveće kreativne sile Homo sapiensa, čovjekove slobodne ličnosti, najvećeg nama poznatog ispoljavanja kosmičke sile, čije carstvo tek dolazi" - nadahnuto je pisao Vernadski.

Jedinstvo biosfere i čovjeka

Centralna tema učenja o noosferi je jedinstvo biosfere i čovječanstva. Vernadski u svojim djelima otkriva korjene tog jedinstva, značaj organizovanosti biosfere u razvoju čovječanstva. To nam omogućava da razumijemo mjesto i ulogu istorijskog razvoja čovječanstva u evoluciji biosfere, zakonomjernost njenog prelaska u noosferu.

Jedna od ključnih ideja koja leži u osnovi teorije Vernadskog o noosferi je da čovjek nije samodovoljno živo stvorenje, koji živi odvojeno po svojim zakonima, on zivi unutar prirode i dio je nje. To jedinstvo je uslovljeno prije svega funkcionalnom nerazdvojivošću životne sredine i čovjeka, koju je pokušao da prikaže Vernadski kao biohemičar. Čovečanstvo samo po sebi je prirodna pojava i normalno je da se uticaj biosfere ispoljava ne samo na životnu sredinu, već i na način razmišljanja.

Ali ne utiče samo priroda na čovjeka, postoji i povratna veza. Pri tome nije površna, refleksija fizičkog uticaja čovjeka na okruženje, već je mnogo dublja. To se dokazuje činjenicom da su se u poslednje vrijeme primjetno aktivirale planetarne geološke sile. "... Mi sve bolje i jasnje vidimo da su geološke sile oko nas u dejstvu. To se poklopilo, teško da je slučajno, sa prodorom ubjeđenja u naučnu svijest o geološkom značaju Homo sapiensa, sa uticajem novog stanja biosfere - uticajem noosfere, koji postaje jedan od formi njenog izražavanja. Ono se odnosi, naravno, prije svega, sa preciziranjem prirodnog naučnog rada i misli u oblasti biosfere, gdje živa materija igra glavnu ulogu. " Dakle, u poslednje vrijeme resko se mijenja refleksija živih bića na okolnu prirodu. Zahvaljujući ovom procesu evolucija se prenosi na oblast minerala. Resko se mijenja zemljište, voda i vazduh. To jest, sama evolucija vrsta, se pretvorila u geološki proces, time se u procesu evolucije pojavila nova geološka sila. Vernadski je napisao: "Evolucija vrste prelazi u evoluciju biosfere.".

Ovdje se prirodno nameće zaključak o tome, da geološka sila nije zapravo Homo Sapiens, već njegov um, naučna misao čovječanstva. U "Filozofskim mislima prirodnjaka" Vernadski je napisao: "Mi upravo doživljavamo snažan ulazak u geološku istoriju planete. U poslednjem milenijumu uočava se intezivan rast uticaja jednog vida žive materije - civilizovanog čovječanstva - na promjenu biosfere. Pod uticajem naučne misli i ljudskog djelovanja biosfera prelazi u novo stanje u noosferu. "

Mi smo posmatrači i izvršioci duboke promjene u biosferi. Pri čemu, restrukturiranje okolne sredine naučnom čovječijom mišlju posredstvom organizovanog rada teško da je stihijski proces. Korjeni leže u samoj prirodi i bili su založeni milionima godina ranije tokom prirodnog procesa evolucije. "Čovjek... je neizbježna manifestacija velikog prirodnog procesa, koji se zakonito odvija tokom najmanje dvije milijarde godina."

Naselivši sve uglove naše planete, oslanjajući se na državno organizovanu naučnu misao i njom stvorenom tehnologijom, čovek je stvorio u biosferi novu biološku silu koja podržava razmnožavanje i dalje naseljavanje različitih djelova biosfere. Pri čemu, zajedno sa širenjem oblasti raspostranjenja, čovječanstvo počinje da predstavlja sve više sjedinjenu masu, tako kako se razvijaju sredstva komunikacije - sredstva prenošenja misli obavijaju cijelu zemaljsku kuglu. " Ovaj proces - potpunog naseljenja biosfere čovjekom - uslovljen je tokom istorije naučne misli, neraskidivo povezan sa brzinom komunikacije, sa uspjehom tehnički dostignuća, sa mogućnošću trenutnog prenosa misli, njenog istovremenog obuhvatanja cijele zemaljske kugle. "

Pri tom čovjek je prvi put realno shvatio da je on žitelj planete koji treba i mora da razmišlja i djeluje u novom aspektu, ne samo sa aspekta pojedinca, porodice ili roda, država ili njihovih saveza, već sa planetarnog aspekta. On kao i sve živo, može misliti i djelovati planetarnim aspektom samo u oblasti života - u biosferi, u konkretnom zemljinom omotaču, sa kojim je neraskidivo zakonito povezan i iz koga ne može izaći. Njegovo postojanje je njegova funkcija. On je nosi sa sobom svuda. I on je neizbježno, zakonito, neprekidno mijenja. Čini se da se prvi put nalazimo u uslovima jednog geološkog istorijskog procesa koji je zahvatio čitavu planetu istovremeno. XX vijek je karakterističan po tome da su svi događaj koji se dešavaju na planeti povezani u jednu cjelinu. I svakim danom društvena, naučna i kulturna povezanost čovječanstva samo ojačava i produbljuje se. " Uvećanje naseljenosti, povezanost svih ljudskih društava neprekidno raste i postaje uočljiva za nekoliko godina, ako ne i svake godine. "

Tako:

1. Čovjek, takav kakav se posmatra u prirodi, kao i svi živi organizmi, kao i svaka živa materija, predstavlja određenu funkciju biosfere u njenom određenom prostor - vremenu.

2. Čovek u svim svojim ispoljavanjima predstavlja dio biosfere.

3. Proboj naučne misli koji su pripremile sve prošle biosfere ima evolucione korjene. Noosfera - je biosfera, obrađena naučnom mišlju, pripremljena cijelom prošlošću planete, nije kratkotrajna i prolazna geološka pojava.

Vernadski je više puta istakao da: "Civilizacija" kulturnog čovječanstva " pošto ona predstavlja oblik organizacije nove geološke sile, stvorene u biosferi ne može biti prekinuta i uništena, budući da je ovdje riječ o velikoj prirodnoj pojavi koja odgovara istorijski, tačnije geološki, nastaloj organizovanosti biosfere. Obrazujući noosferu, ona je svojim korjenima u čvrstoj vezi sa tim zemaljskim omotačem, čega ranije u istoriji čovečanstva u iole značajnoj mjeri nije bilo. "

Prelazak biosfere u noosferu

Analizirajući geološku istoriju Zemlje, Vernadski, tvrdi da se uočava prelazak biosfere u novo stanje u noosferu pod uticajem novih geoloških sila, naučne misli čovječanstva. Međutim, u djelima Vernadskog nema konačnog i ne protivrečnog tumačenja suštine materijalne noosfere kao transformisane biosfere. U nekim slučajevima, on je pisao o noosfere u budućem vremenu (ona još nije nastupila), a u drugima u sadašnjem (mi ulazimo u nju).

U djelu Vernadskog je ukazan niz specifičnih uslova neophodnih za formiranje i postojanje noosfere. Nabrojačemo te uslove:

1. Da čovjek naseli cijelu planetu.

2. Reska transformacija sredstava informacione povezanosti i razmjene između zemalja.

3. Jačanje povezanosti, uključujući i političke, između svih država na Zemlji.

4. Početak prevlasti geološke uloge čovjeka nad drugim geološkim procesima koji se odvijaju u biosferi.

5. Proširenje granica biosfere i izlazak u Kosmos.

6. Otkriće novih izvora energije.

7. Ravnopravnist ljudi svih rasa i religija.

8. Povećanje uloge narodnih masa u rešavanju pitanja spoljne i unutrašnje politike.

9. Sloboda naučne misli i naučnog istraživanja od pritiska vjerskih, filozofskih i političkih institucija i stvaranje sistema državnih uslova, povoljnih za slobodnu naučnu misao.

10. Osmišljen sistem javnog obrazovanja i rast blagostanja radnika. Stvaranje realnih mogućnosti za sprečavanje gladi i siromaštva, i drastično smanjrnje bolesti.

11. Razumna transformacija primarne prirode Zemlje u ciju da se stvore mogućnosti za ostvarenje svih materijalnih, estetskih, i duhovnih potreba brojčano rastuće populacije.

12. Isključenje ratova iz života društva.

Vernadski, primjećujući neželjene, razorne posledice gazdovanja čovjeka na Zemlji, smatrao ih je izvjesnim gubicima. On je vjerovao u ljudski um, u humanizam naučne delatnosti, pobjedu dobrote i ljepote. Nešto je briljantno predvidio, za nešto je možda i pogriješio. Noosferu treba prihvatiti kao simbol vjere, kao ideal razumne čovječije intervencije u procesima biosfere pod uticajem naučnih dostignuća. Treba vjerovati u nju, nadati se njezinom dolasku i preduzmati odgovarajuće mjere.

Izvor: Вернадский. Ноосфера – биосфера

Prevela: Beba Muratović/Beba Mur

Informaciono polje zemlje - Noosfera

U prošlom vijeku francuski naučnici La Roj i Tejar de Šarden su uveli pojam "Noosfere" od grčkih riječi: noos = um i sfera = lopta. Oni su smatrali da je umna djelatnost čovjeka odlučujući faktor u evoluciji planete. Akademik Vernadski je razvio predstavu o noosferi kao o kvalitativno novoj formi čovjekovog postojanja. Povezujući u jedno sva živa bića na Zemlji, noosfera je neka zajednička planetarna svijest...